Ocena ryzyka dla działań z udziałem substancji niebezpiecznych - FAQ
Każdy, kto zajmuje się substancjami niebezpiecznymi, używa ich lub „tylko” przechowuje, nie może tego uniknąć: ocena ryzyka. Ocena ta od lat jest centralnym elementem bezpieczeństwa i higieny pracy. W naszym FAQ zebraliśmy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania na temat „Oceny ryzyka dla substancji niebezpiecznych”.
- Ocena ryzyka - co to jest?
- W jaki sposób ocena ryzyka substancji niebezpiecznych wynika z przepisów prawnych?
- Dlaczego należy przeprowadzić ocenę ryzyka?
- Kto jest odpowiedzialny za ocenę ryzyka? Kto to robi?
- Jak działa ocena ryzyka dla substancji niebezpiecznych?
- Jak często należy przeprowadzać ocenę ryzyka dla substancji niebezpiecznych?
Ocena ryzyka - co to jest?
Ocena ryzyka jest centralnym elementem bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stanowi podstawę systematycznego i skutecznego zarządzania bezpieczeństwem. Ocena ryzyka służy do identyfikacji i oceny potencjalnych zagrożeń dla pracowników w miejscu pracy oraz do określenia odpowiednich środków ochronnych.
W jaki sposób ocena ryzyka substancji niebezpiecznych wynika z przepisów prawnych?
W prawodawstwie europejskim istnieją dwa akty prawne, które zobowiązują pracodawców do dokonania oceny ryzyka. Jest to Dyrektywa Ramowa 89/391 oraz Dyrektywa 98/24/WE (wyznaczania i oceny ryzyka związanego z występowaniem niebezpiecznych czynników chemicznych na stanowisku pracy). Istnieją też odpowiednie akty prawne w prawie krajowym. Nie można rozpocząć działalności związanej z substancjami niebezpiecznymi bez uprzedniej oceny ryzyka. Taką ocenę należy zawsze przeprowadzić mając na uwadze następujące obszary: narażenie inhalacyjne, narażenie skórne, zagrożenie pożarem, wybuchem, oparzenia oraz coraz częściej narażenie na nanocząsteczki. Konieczne przeciwdziałania to odpowiednio: organizacja, środki ochrony zbiorowej, wyposażenie ochrony indywidualnej oraz np. badania okresowe pracowników.
Dlaczego należy przeprowadzić ocenę ryzyka?
Bywa, że brakuje oceny ryzyka
Chociaż jest to wymóg prawny od lat, w wielu firmach nadal zaniedbuje się ocenę ryzyka. Państwowa Inspekcja Pracy wskazuje, że w roku 2017 połowa polskich firm nie przeprowadziła żadnych ocen ryzyka w swoich miejscach pracy albo przeprowadziła je nieprawidłowo. Wystąpiło wiele błędów, takich jak nie uwzględnianie wszystkich zagrożeń, albo wszystkich czynności, czy miejsc pracy. A gdy zagrożenia nie są zidentyfikowane, nie ma mowy o właściwych zabezpieczeniach. Pracodawców zobowiązują do takiej oceny także krajowe akty prawne jak art. 226 KP i Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.2003.169.1650)
| Typowe powody, dla których nie przeprowadza się oceny ryzyka |
|---|
| Pracownicy i tak sami rozpoznają braki w bezpieczeństwie i zgłaszają je lub eliminują |
| Nie ma znaczących zagrożeń |
| Małe ilości substancji, używane sporadycznie |
| Przepisy nie są znane |
| Wymagania prawne są niejasne |
| Brakuje pomocy |
5 dobrych powodów do oceny ryzyka. Nie mylić z: Metoda/zasada 5 kroków
Czy zatem ocena ryzyka jest instrumentem, z którego można zrezygnować z czystym sumieniem? Na to pytanie można odpowiedzieć jednoznacznym „nie” - ponieważ istnieją istotne powody przemawiające za potrzebą oceny ryzyka:
Minimalizacja ryzyka poprzez systematyczne testowanie
Czy jesteś pewien, że w Twojej firmie nie ma istotnych zagrożeń? Czy naprawdę masz oko na każdy sprzęt roboczy i każdą czynność? W przypadku braku systematycznego przeglądu łatwo jest przeoczyć luki w zabezpieczeniach. Metodologia oceny ryzyka pomaga zbadać poszczególne procesy w firmie w uporządkowany i precyzyjny sposób, a tym samym zidentyfikować wszystkie możliwe do przewidzenia źródła zagrożeń. W ten sposób ostatecznie zapewniasz optymalną minimalizację ryzyka w odniesieniu do potencjalnych wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Pewność prawna
Przeprowadzając ocenę ryzyka, przedsiębiorcy wypełniają obowiązki prawne wynikające z przepisów. W razie wypadku dokumentacja oceny ryzyka jest dowodem na uwzględnienie ustawowych wymagań i określenie odpowiednich środków bezpieczeństwa pracy dla pracowników. Nawet w przypadku inspekcji przeprowadzanych przez odpowiedzialne organy, jasno udokumentowana ocena ryzyka może posłużyć do udowodnienia, że działanie pracodawcy było zgodne z prawem. Jeżeli prokuratura prowadzi dochodzenie w sprawie wypadków skutkujących obrażeniami ciała (w najgorszym przypadku trwałym uszczerbkiem na zdrowiu lub śmiercią), brak oceny ryzyka może skutkować karą pozbawienia wolności osób odpowiedzialnych.
Korzyści ekonomiczne
Dalsze koszty spowodowane wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi są ogromne. Koszty związane z wypadkiem przy pracy nie dotyczą jedynie świadczeń pieniężnych wypłacanych przez ZUS, który szacuje je średnio na kilkadziesiąt tysięcy zł. Przy wypadku śmiertelnym może to być suma trzycyfrowa. Społeczne koszty wypadków przy pracy definiowane są, jako suma kosztów ponoszonych przez poszkodowanych i ich rodziny, pracodawców oraz innych kosztów pokrywanych przez społeczeństwo. Oprócz przestoju istnieje ryzyko poniesienia kosztów związanych ze sporami prawnymi, kosztów odszkodowania i grzywien. Za pomocą oceny ryzyka można nie tylko je zminimalizować. W przypadku uszkodzenia ciała może również służyć jako ochrona przed roszczeniami odszkodowawczymi.
Bezpieczeństwo pracy jest najwyższym priorytetem
Przedsiębiorcy są odpowiedzialni za swoich pracowników. Temat bezpieczeństwa i higieny pracy jest prawnym obowiązkiem pracodawcy. Z pewnością jest to korzystne i pożądane, aby pracownicy również uczestniczyli w kwestiach bezpieczeństwa - ale ostatecznie przeniesienie na nich odpowiedzialności jest niedozwolone. Z drugiej strony przeprowadzanie ocen ryzyka jest odpowiednim sposobem sprostania odpowiedzialności korporacyjnej.
Promuj wydajną pracę
Niebezpieczne środowisko pracy szybko prowadzi do niepewności i demotywacji pracowników. Niedociągnięcia w zakresie bezpieczeństwa mogą również utrudniać pracę pracownikom, a tym samym spowalniać procesy. Jeśli bezpieczeństwo pracy w firmie jest traktowane poważnie, jest to właściwy sygnał dla pracowników. Pracują wydajniej i są bardziej zmotywowani.
Kto jest odpowiedzialny za ocenę ryzyka? Kto to robi?
Pracodawca jest zawsze odpowiedzialny za ocenę ryzyka. Praktyczne wdrożenie musi zostać przeprowadzone przez tzw. „Kompetentną osobę”.
O tym, kto przeprowadza ocenę ryzyka zawodowego decyduje pracodawca. Zgodnie z wymaganiami prawa decyzję tę powinien podjąć w konsultacji z pracownikami i/lub ich przedstawicielami. W małych firmach osobą odpowiedzialną za zaplanowanie i koordynację tych działań może być sam pracodawca. Powinien jednak być osobą kompetentną w tym zakresie, czyli posiadać niezbędną wiedzę specjalistyczną.
Odpowiedź na pytanie kto powinien dokonać oceny (przy ciągłej odpowiedzialności pracodawcy) jest zawarta w normie: PN-N-18002 Systemy zarządzania bezpieczeństwem higieną pracy – ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego. Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza zespół (lub zespoły), w skład którego mogą wchodzić: pracodawca, pracownicy wyznaczeni przez pracodawcę (w tym kierownicy) lub/i eksperci spoza organizacji. Tymi ekspertami mogą być m.in. specjaliści do spraw BHP, których zadania określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 września 1997 r. w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiedzę specjalistów ds. BHP powinni uzupełniać w zespołach fachowcy posiadający odpowiednie kwalifikacje dotyczące danej branży.
O ile ma odpowiednie kwalifikacje, pracodawca może samodzielnie przeprowadzić ocenę ryzyka substancji niebezpiecznych jako kompetentna osoba. Jeśli nie ma wystarczającej wiedzy, musi zasięgnąć porady kompetentnych osób - na przykład kierowników, specjalistów ds. BHP, lekarzy zakładowych lub służb zewnętrznych - lub zlecić im przygotowanie oceny ryzyka. Oczywiście całej niezbędnej wiedzy nie trzeba łączyć w jednej osobie. W przypadku firmy o określonej wielkości lub ze względu na niejednorodność wymaganej wiedzy zwykle nie jest to możliwe. Dlatego często konieczne jest zaangażowanie kilku osób - zespołu w celu uzyskania optymalnego poziomu ochrony. Dobór tego zespołu pozostaje w kompetencji pracodawcy.
W szczególności cenna jest również wiedza pracowników. Ponieważ doskonale znają swoje własne procesy pracy, w tym wszelkie zagrożenia, co jest najważniejsze. Dlatego pracownik powinien zostać włączony w proces na wczesnym etapie i zaangażowany w przeprowadzanie oceny ryzyka. Należy również przestrzegać praw do współdecydowania, na przykład ze strony rad zakładowych i pracowniczych. Jeśli wykonanie oceny ryzyka jest delegowane, należy również przestrzegać pewnych wymagań dotyczących delegowania odpowiedzialności. Zadanie musi mieć formę pisemną i dokładnie opisywać, jakie zadania mają zostać przydzielone. Należy również szczegółowo zdefiniować obszary odpowiedzialności i uprawnień. Pracodawca musi również zadbać o to, aby osoby, którym powierzono przeprowadzenie oceny ryzyka, spełniały wymagania w zakresie wymaganej wiedzy specjalistycznej i miały dostęp do wszystkich niezbędnych informacji.
Warto wiedzieć: ogólna odpowiedzialność prawna, jak również wdrożenie wyników, zawsze spoczywa na pracodawcy - niezależnie od tego, kto ostatecznie przeprowadza ocenę ryzyka.
Jak działa ocena ryzyka dla substancji niebezpiecznych?
Procedura oceny ryzyka dla działań związanych z substancjami niebezpiecznymi jest szczegółowo opisana w kilku już wymienionych aktach prawnych. Można ją sprowadzić do następującego schematu. Należy przy tym pamiętać, że cały proces oceny ryzyka musi być udokumentowany.
Sporządzenie wykazu substancji występujących w zakładzie pracy oraz zebranie kart charakterystyki dla każdej z nich
Identyfikacja wystepujących zagrożeń - klasyfikacja ryzyka
Określenie działań zapobiegających/ochronnych
Sprawdzenie skuteczności
Konsekwentne wdrażanie
Zbieranie informacji
Przede wszystkim ważne jest, aby uzyskać dokładny przegląd, jakie substancje niebezpieczne występują w jakich ilościach i podczas jakich czynności w firmie. Na przykład, czy czynności wykonywane są z substancjami niebezpiecznymi, czy też substancje niebezpieczne mogą powstać lub zostać uwolnione podczas czynności? W jakich ilościach produkowane są niebezpieczne substancje? Wszystkie te informacje należy zapisać w katalogu (rejestrze substancji niebezpiecznych). Następnie sprawdza się, jakie konkretne zagrożenia mogą wynikać z właściwości substancji. W przypadku substancji niebezpiecznych należy wziąć pod uwagę zagrożenia inhalacyjne (wdychanie), skórne (kontakt ze skórą), ustne (połknięcie) oraz fizykochemiczne (np. Ryzyko pożaru i wybuchu). Oprócz rodzaju zagrożenia należy również przeprowadzić odpowiednią ocenę ryzyka. Poziom ryzyka zależy na przykład od zakresu i prawdopodobieństwa spodziewanych szkód. Znaczenie ma również to, jak często i jak długo prowadzona jest działalność z użyciem substancji niebezpiecznych.
Co może się przydać:
- Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej
- Przepisy ustawowe i przepisy techniczne
- Etykieta identyfikacyjna lub karty danych technicznych
- Zasady i informacje od ubezpieczycieli
- Systemy informacji o substancjach niebezpiecznych (np. REACH)
- Bazy danych o ZDR
- Dane PIP
- Wyniki z profilaktycznej opieki medycznej w miejscu pracy
- Informacje od pracowników lub rady zakładowej lub rady pracowniczej
Karta charakterystyki
Karta charakterystyki jest głównym źródłem informacji do oceny ryzyka podczas pracy z substancjami niebezpiecznymi. Opisuje zarówno niebezpieczne właściwości, które emanują z substancji lub mieszaniny, jak i środki, które mogą chronić przed tymi zagrożeniami. Karta charakterystyki musi być sprawdzona pod kątem ewidentnie niekompletnych, sprzecznych lub nieprawidłowych informacji. W razie potrzeby należy poprosić dostawcę o prawidłową kartę charakterystyki i ją dostarczyć. Jeżeli pracodawca nie otrzyma wymaganych informacji, musi sam uzyskać te informacje lub przyjąć na siebie zagrożenia, w odniesieniu do których żadne informacje nie są dostępne, i określić odpowiednie środki zaradcze. Alternatywnie zaleca się stosowanie wyłącznie substancji lub mieszanin, w odniesieniu do których dostawca dostarczy niezbędne informacje. Nawet w przypadku substancji i mieszanin, dla których karta charakterystyki nie jest wymagana ze względu na wymogi prawne, dostawcy są zobowiązani do dostarczenia kupującym dostępnych i istotnych informacji, które są niezbędne do określenia i zastosowania odpowiednich środków bezpieczeństwa. Substancje lub mieszaniny wytworzone we własnym zakresie lub produkty pośrednie, które nie są wprowadzane do obrotu, muszą zostać sklasyfikowane przez samego pracodawcę.
Wyprowadź środki ochronne, sprawdź ich skuteczność i wdrażaj je na stałe
Na podstawie zdobytej wiedzy na temat rodzaju i poziomu zagrożeń należy opracować odpowiednie środki ochronne. Przy ich wyborze obowiązują zasady, które w DENIOS nazywamy STOP:
S: Substytucja – T: Technika – O: Organizacja – P: Personel
Kolejność działań jest równoznaczna z ustalaniem priorytetów. Rozwiązaniem technicznym, dla miejsca pracy w którym następuje zanieczyszczenie, są środki ochrony osobistej, takie jak noszenie osobistego wyposażenia ochronnego. Skuteczność zastosowanych środków ochronnych należy regularnie sprawdzać. Ważne informacje można uzyskać, na przykład, z pomiarów w miejscu pracy, informacji o aktualnym stanie wiedzy, profilaktycznej opieki medycznej w miejscu pracy, wypadków i zakłóceń w procesach operacyjnych. Środki ochronne muszą być wdrażane konsekwentnie poprzez instrukcje obsługi, regularne szkolenia, pełnienie funkcji wzoru do naśladowania przez przełożonych oraz odpowiednie sankcje w przypadku ich nieprzestrzegania.
W DENIOS znajdziesz odpowiednie produkty!
Jak często należy przeprowadzać ocenę ryzyka dla substancji niebezpiecznych?
Pracodawca może rozpocząć działalność z substancjami niebezpiecznymi dopiero po przeprowadzeniu oceny ryzyka i zastosowaniu niezbędnych środków ochronnych. Oznacza to, że przy wprowadzeniu nowych substancji niebezpiecznych w firmie lub podjęcia nowej działalności musi być wykonana wstępna ocena. Jednak później należy pamiętać o tym aby była kompletna. Wprowadzenie substancji chemicznych oznacza też wprowadzenie procesów lub ich zmianę. Zagrożenia w procesach mogą być inne niż zagrożenia wynikające z samych substancji. Dlatego ocena ryzyka powinna być rozumiana jako ciągły proces.
Ocenę ryzyka dla substancji niebezpiecznych należy zaktualizować w szczególności jeśli:
- Wprowadzane są nowe niebezpieczne substancje
- Zmienia się czynności, procesy robocze, sprzęt roboczy, procesy lub środki ochronne
- Wyniki testów skuteczności wymagają dalszych działań
- Zmianie ulegają odpowiednie przepisy lub regulacje prawne
- Pojawiły się nowe ustalenia dotyczące niebezpiecznych właściwości substancji lub z profilaktycznej opieki medycznej w miejscu pracy
- Stan wiedzy ewoluuje
- Wprowadzane są nowe lub zmienione wartości graniczne narażenia zawodowego
- Zdarzają się wypadki przy pracy lub choroby zawodowe
- Zdarzały się incydenty lub wypadki
- Rozpoznawane są sytuacje krytyczne (np. w pobliżu wypadków)
- Polskie prawo nie wymaga cykliczności oceny ryzyka. Dobrą praktyką jest jednaj jej wprowadzenie np. co 2 lata
Artykuły powiązane
Informacje specjalistyczne na tej stronie zostały starannie opracowane zgodnie z naszą najlepszą wiedzą. DENIOS Sp. z o.o. nie może jednak udzielić żadnej gwarancji ani przyjąć odpowiedzialności za aktualność, kompletność i poprawność zarówno wobec czytelnika, jak i osób trzecich. Wykorzystanie informacji i treści do celów własnych lub osób trzecich odbywa się zatem na własne ryzyko użytkownika. W każdym przypadku należy przestrzegać obowiązujących lokalnie aktów prawnych.