Prawidłowe oświetlenie w miejscu pracy

Niedostateczne oświetlenie wyraźnie zwiększa ryzyko wypadku. Za ciemne otoczenie pracy sprawia, że gorzej dostrzegane są potencjalne źródła zagrożeń i szybciej dochodzi do typowych wypadków wskutek potknięcia się, pośliźnięcia lub upadku. Zła widoczność powoduje poza tym osłabienie koncentracji i obniżenie wydajności. Dolegliwości fizyczne, jak pieczenie oczu lub bóle głowy nie tylko pogarszają następnie samopoczucie, ale mają też negatywny wpływ na częstość błędów w procesie pracy. Uwaga: Również zbyt jasne oświetlenie może spowodować problemy, jeśli pracownicy są oślepiani przez nieodpowiednie lub źle skierowane źródła światła.

Nasza infografika umożliwi Państwu szybką orientację w negatywnych skutkach nieprawidłowego oświetlenia na stanowisku pracy:

We wszystkich miejscach na terenie zakładu pracy, w których mogą przebywać pracownicy, pracodawca jest obowiązany zapewnić oświetlenie elektryczne w porze nocnej lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Wymagania dotyczące oświetlenia określają Polskie Normy.

Za przeprowadzenie oceny zagrożenia w zakładzie pracy odpowiedzialny jest przedsiębiorca. W ramach oceny zagrożeń należy stwierdzić i sprawdzać regularnie, czy stanowiska pracy w zakładzie są odpowiednio oświetlone. Można to stwierdzić za pomocą odpowiedniego urządzenia pomiarowego (światłomierza).

Podstawa prawna:

Ustawa z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks Pracy – dział X Bezpieczeństwo i higiena pracy Rozdział VI Profilaktyczna ochrona zdrowia Art. 226 (Dz.U. 2014 poz. 1502 z późn. zm.)

Rozporządzenie Ministra Pracy i polityki Społecznej dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz.U. 2003 r., Nr 169, poz. 1650, ze zm.).

Czytaj więcej: Dz.U. 2003 Nr 169 poz. 1650 ze zm.

Zgodnie z art. 207 § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Dotyczy to m.in. zapewnienia odpowiednich warunków oświetlenia na stanowiskach pracy. Zgodnie z § 26 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. pracodawca niezależnie od oświetlenia dziennego powinien zapewnić oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami”. Ponadto w aspekcie spełnienia wymagań w zakresie oświetlenia miejsc pracy § 39 ust. 1 r.b.h.p. zobowiązuje pracodawcę do oceny i dokumentacji ryzyka zawodowego, a w szczególności do „zapewnienia organizacji pracy i stanowisk w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości – z uwzględnieniem możliwości psychofizycznych pracowników”.

Wymagania zobowiązujące pracodawcę do zapewniania odpowiednich warunków oświetlenia zawiera również rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690 z późn. zm.) – dalej r.w.t.b.u. Zgodnie z § 57 ust. 1 r.w.t.b.u. pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetlenie dzienne, natomiast zgodnie z § 59 r.w.t.b.u. pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego (komunikacji) powinno mieć zapewnione oświetlenie światłem sztucznym odpowiednio do potrzeb użytkowych, powinno zapewniać odpowiednie warunki użytkowania całej jego powierzchni oraz oświetlenie światłem sztucznym połączonych ze sobą pomieszczeń przeznaczonych na stały pobyt ludzi oraz do ruchu ogólnego nie powinno wykazywać różnic natężenia, wywołujących olśnienie przy przejściu między tymi pomieszczeniami.

We wrześniu 2011 r. Polski Komitet Normalizacyjny opublikował normę PN-EN 12464-1:2011 Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach, zastępującą normę PN-EN 12464-1:2004 Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy - Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach. Tłumaczenie normy pojawiło się dopiero w grudniu 2012 roku pod numerem PN-EN 12464-1:2012.

Norma PN-EN 12464-1:2012 określa wymagania oświetleniowe dla osób w miejscach pracy we wnętrzach, gdzie spotykają się potrzeby komfortu widzenia i wydolności wzrokowej ludzi normalnie widzących. W powyższej normie rozważane są wszystkie typowe zadania wzrokowe, łącznie ze sprzętem wyposażonym w monitory ekranowe (DSE) z uwzględnieniem ilościowych i jakościowych cech oświetlenia. Dodatkowo norma podaje zalecenia dla dobrej praktyki oświetlenia. Jednocześnie nie określa ona wymagań oświetleniowych uwzględniających bezpieczeństwo i zdrowie pracowników i nie przygotowano jej w zakresie wdrożenia art. 153 traktatu WE, chociaż wymagania oświetleniowe zazwyczaj spełniają potrzeby bezpieczeństwa. Norma ta nie zaleca konkretnych rozwiązań ani nie ogranicza swobody projektantów w zakresie stosowania nowych technik lub innowacyjnych urządzeń oświetleniowych.

Oświetlenie stanowisk pracy może być wytworzone poprzez światło dzienne, sztuczne lub kombinację obu rodzajów. Niniejsza Norma Europejska nie znajduje zastosowania do oświetlenia zewnętrznych miejsc pracy i w podziemnym górnictwie ani do oświetlenia awaryjnego.

Wymagania dotyczące zewnętrznych miejsc pracy zawarte są w normie w PN-EN 12464-2:2008 Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Część 2: Miejsca pracy na zewnątrz, a dotyczące oświetlenia awaryjnego w PN-EN 1838:2005 Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne oraz w PN-EN 13032-3:2010 Światło i oświetlenie – Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych – Część 3: Prezentacja danych dla oświetlenia awaryjnego miejsc pracy.

„Jednakowe światło dla wszystkich” niestety nie jest wystarczającym rozwiązaniem dla stanowisk pracy. Ilość światła potrzebna na stanowisku pracy zależy bowiem od indywidualnego zadania wzrokowego. Ogólne oświetlenie zapewnia wprawdzie równomierne docieranie światła do całej przestrzeni roboczej, ale nie uwzględnia zapotrzebowania na światło poszczególnych odcinków albo stanowisk pracy. Zgodnie z § 26 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) zarówno oświetlenie naturalne, jak i sztuczne (elektryczne) powinno spełniać wymagania określone w Polskich Normach.

Uzasadnienie

Normą regulującą wymagania względem oświetlenia jest PN-EN 12464-1:2004: Światło i oświetlenie. W powyższej normie w szczegółowy sposób opisano kryteria projektowania oświetlenia (m.in. rozkład luminacji, natężenie oświetlenia, olśnienia, aspekty barwy), a także wykaz wymagań oświetleniowych

Tabela: Wymagania względem różnych wnętrz (zgodnie z PN-EN 12464-1:2004) powinny wynosić:

W żadnym miejscu w strefie stanowiska pracy natężenie oświetlenia nie może być niższe niż 0,6-krotność wartości średniej. Wartość najniższa nie może się znaleźć w strefie głównego zadania wzrokowego.

Jeśli przepisy wymagają minimalnej wartości natężenia oświetlenia powyżej 500 luksów, to nie musi być ona koniecznie osiągana na całym stanowisku pracy, ale tylko w tych jego częściach, które są istotne dla zadania wzrokowego. Oświetlenie części powierzchni może być zastosowane np. przy specjalnym zadaniu wzrokowym (praca z małymi częściami, krótki czas na przypatrywanie się) lub też gdy konieczne jest dopasowanie do indywidualnej zdolności widzenia zatrudnionych. Warto tu zalecić np. zastosowanie dodatkowego oświetlenia maszyny lub stanowiska pracy.

Poniższa infografika ilustruje przykładowo różne wymagania oświetleniowe w hali fabrycznej:

Zalecane jest powierzenie projektowania i konserwacji instalacji oświetleniowych fachowej osobie. Po instalacji oświetlenia i koniecznym czasie na osiągnięcie pełnej sprawności należy sprawdzać zachowanie wymogów prawa przez pomiary kontrolne. Regularne sprawdzanie i konserwowanie jest ponadto konieczne dla ewentualnego skorygowania zmian parametrów techniki oświetleniowej oraz usuwania występujących zanieczyszczeń bądź uszkodzeń.

Jeśli nastąpi awaria ogólnego oświetlenia, to sposobem uniknięcia ostrego zagrożenia jest oświetlenie awaryjne. Przy jego projektowaniu powinny być zachowane przede wszystkim przepisy PN EN 1838 i PN EN 13032-3.

Współczynnik oddawania barw

Współczynnik oddawania barw Ra, (ang. Colour Rendering Index CRI), wyraża różnicę między oddawaniem barw oświetlonych przez dane źródło światła a oświetlonych naturalnym światłem dziennym. Światło naturalne ma współczynnik oddawania barw równy 100 Ra (wartość maksymalna). Jeśli zatem źródło światła osiąga wartość 100 Ra, to oddaje barwy tak samo, jak naturalne światło dzienne.

Kelwin (temperatura barwowa)

Barwę światła emitowanego przez źródło podaje się w kelwinach (K). Im wyższa jest wartość w kelwinach, tym „zimniejsze” jest spostrzegane światło.

Obowiązuje podział:

LED

Oświetlenie może stanowić do 50 procent zużycia energii w przedsiębiorstwie. W poszukiwaniu odpowiednich nowych źródeł światła trzeba więc zwracać uwagę nie tylko na cenę, ale przede wszystkim na efektywność energetyczną. Chroni to nie tylko środowisko, ale na dalszą metę także zasób środków finansowych. Diody świecące, w skrócie zwane LED, działają na zasadzie elektroluminescencji, a ich atutem jest trwałość i mała uciążliwość dla środowiska.

Nasze lampy robocze i z lupą, a także nasze produkty z działu oświetlenia maszyn są bez wyjątku wyposażone w efektywne oświetlenie LED.

Lumen (natężenie światła)

Lumen jest jednostką strumienia światła (promieniowania emitowanego przez fale świetlne w formie światła widzialnego). Im większy strumień światła (czyli wartość wyrażona w lumenach), tym jaśniejsze źródło światła. Strumień światła to całość promieniowania widzialnego wysyłanego przez źródło światła we wszystkich kierunkach.

Występują jednak różnice między różnymi rodzajami źródeł światła: Tradycyjne świetlówki wysyłają światło równomiernie we wszystkie strony. Konieczne jest tu zastosowanie reflektorów w celu skierowania strumienia światła w pożądanym kierunku, co wiąże się ze stratami jasności. W przypadku LED nie ma takiej potrzeby, bo ich światło z natury jest emitowane tylko w jednym kierunku. LED jako źródło światła wykazują zatem przy tej samej liczbie lumenów efektywnie większą jasność niż tradycyjne świetlówki.

Luks (natężenie oświetlenia)

Normy i wytyczne, którym powinno odpowiadać prawidłowe oświetlenie stanowisk pracy, podają natężenie oświetlenia w luksach. Wartość ta informuje, ile światła efektywnie dociera do powierzchni roboczej – niezależnie od natężenia światła wysyłanego przez źródło, podanego w lumenach.

Za pomocą światłomierza możemy stwierdzić, czy w naszym zakładzie pracy osiągane są konieczne wartości natężenia oświetlenia.

Wat

Wat (W) to jednostka mocy, czyli przetworzenia energii przez źródło światła w danym okresie czasu. Ponieważ jednak np. lampy LED wydobywają z jednego wata więcej lumenów niż tradycyjne żarówki, to przy klasyfikacji zużycia energii przez źródło światła trzeba też wziąć pod uwagę strumień światła.